εμπράγματα δικαιώματα

Τα ιδιωτικά δικαιώματα, τα οποία παρέχουν άμεση εξουσία πάνω σε ένα πράγμα. Κύριο χαρακτηριστικό της εξουσίας αυτής είναι ότι μπορεί να στραφεί εναντίον όλων, γι’ αυτό και, υπό αυτή την έννοια, τα ε.δ. ονομάζονται και απόλυτα, σε αντίθεση με τα ενοχικά δικαιώματα, που δημιουργούν προσωπική σχέση ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη. Τα ε.δ. αναφέρονται στον Α.Κ. περιοριστικά. Κατά συνέπεια, η δημιουργία άλλων με ιδιωτική πρωτοβουλία δεν αναγνωρίζεται. Τα ε.δ., σύμφωνα με τον A.K., είναι: η κυριότητα, οι δουλείες, το ενέχυρο και η υποθήκη. Στο ρωμαϊκό δίκαιο τα ε.δ. ήταν περιορισμένα (κυριότητα, εμφύτευση, επιφάνεια, δουλείες, εμπράγματη ασφάλεια). Το σύστημα αυτό (numerus clausus) ισχύει επίσης στη Γερμανία, στην Ελβετία, στην Αυστρία, στη Σουηδία, στην Ιαπωνία κ.α. Άλλα ε.δ. μπορούν να δημιουργηθούν με νόμο, γιατί δεν υπάρχει συνταγματικός περιορισμός, αλλά δεν δίνεται η δυνατότητα στους ιδιώτες να δημιουργήσουν με συμφωνία άλλες μορφές ε.δ. Μια τέτοια συμφωνία θα ήταν άκυρη ή θα μπορούσε να δημιουργήσει και ενοχικές σχέσεις ανάμεσα στους συμβαλλόμενους, αν υπήρχαν τα αναγκαία στοιχεία της πρόθεσης και της δήλωσης βούλησης για την ίδρυση μιας τέτοιας σχέσης μεταξύ τους. Η ρύθμιση των ε.δ. από τον νόμο αφορά το περιεχόμενο των ε.δ. και τις έννομες συνέπειες των εμπράγματων δικαιοπραξιών, οι οποίες δεν μπορούν να εξαρτηθούν από τη θέληση των μερών μιας σχετικής σύμβασης. Ωστόσο, υπάρχει μια ευρύτητα στα πλαίσια του περιεχομένου των δουλειών, για τις οποίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν ελεύθερα να καθορίζουν την έκταση και το περιεχόμενό τους, και ειδικότερα την ωφέλεια του κτήματος που δεσπόζει (στην περίπτωση πραγμάτων) ή του δικαιούχου (στην προσωπική δουλεία). Ευχέρεια υπάρχει επίσης και στην έκταση του δικαιώματος του ενεχυρούχου πιστωτή. Η κυριότητα, που είναι και το σημαντικότερο ε.δ., και η υποθήκη έχουν απόλυτα καθορισμένο περιεχόμενο από τον νόμο. Τα ε.δ., ανάλογα με το περιεχόμενό τους, διακρίνονται σε δ. χρήσηςκάρπωσης (δουλείες, εμφύτευση, επιφάνεια), σε δ. αξιοποίησης (ενέχυρο, υποθήκη) και σε δ. κτήσης (κυριότητα). Ως προς το αντικείμενο διακρίνουμε τα κινητά, που γίνονται αντικείμενο επικαρπίας και ενεχύρου, και τα ακίνητα, που είναι αντικείμενο όλων των δουλειών, της υποθήκης και παλαιότερα της εμφύτευσης και της επιφάνειας. Αντικείμενο κυριότητας είναι όλα τα πράγματα, κινητά και ακίνητα. Υπάρχουν και ε.δ. πάνω σε άλλα δικαιώματα, τα οποία είναι η επικαρπία και το ενέχυρο. Για τη σύσταση, τη μετάθεση, την αλλοίωση ή την κατάργηση ε.δ., όταν πρόκειται για ακίνητα, ο νόμος επιβάλλει να γίνεται με συμβολαιογραφική πράξη. Αντικείμενο ε.δ., όπως για παράδειγμα ενεχύρου, επικαρπίας ή κυριότητας σε περίπτωση ομάδας πραγμάτων ή περιουσίας είναι ένα από τα πράγματα που την απαρτίζουν. Ως ε.δ. νοείται η σχέση του προσώπου με το συγκεκριμένο πράγμα. Υπάρχει διαφορά του ε.δ. με την πραγματική (de facto ή μέσα στα πλαίσια μιας έννομης σχέσης) εξουσίαση του προσώπου πάνω σε ένα πράγμα, για την οποία ο νόμος επίσης προβλέπει έννομες συνέπειες (π.χ. νομή, κατοχή, χρήση κλπ.). Η διαφορά βρίσκεται στην πραγματική και στη νομική εξουσίαση του πράγματος, που συνυπάρχουν σε ομαλή κατάσταση ως προς το δικαίωμα της κυριότητας, της οποίας η νομή, η κατοχή και η χρήση σε ανάλογη διαβάθμιση αποτελούν το υλικό στοιχείο της (corpus) ή και το βουλητικό (animus domini) για τη νομή, αλλά δεν περιλαμβάνει και τη νομική κατάσταση του ε.δ. Το σπουδαιότερο ε.δ., η κυριότητα, αποτελεί ένα από τα ατομικά δικαιώματα που προστατεύει το Σύνταγμα.